Խրախուսումը երեխաներին հավատ է ներշնչում իրենց անձի, սեփական ուժերի և ընդունակությունների հանդեպ, առաջացնում է նոր եռանդ և ձգտում։Երեխաներին խրախուսելը բարձրացնում է իրեց լավ վարքը, նրանք ոգևորվում են և փորձում են անել ավելի լավը։Խրախուսումը երեխաներին պարտավորեցնում է լինել կատարյալ, բարձրացնում պատասխանատվության զգացումը, նոր հեռանկարներ բացում նրանց առջև։ Չափից ավելի խրախուսումն առաջացնում է մեծամտություն և էգոիզմի զգացում։
Ինչ է պատիժը և տեսակները
Հոգեբանության և հարակից գիտությունների մեջ պատիժը հակասական բնույթի գործիքային պայմանավորման տեսակ է, որը կիրառվում է այն դեպքում, երբ նպատակ է դրվում վերացնել կամ նվազեցնել անհատի (այս դեպքում `երեխայի) որոշակի վարք:
Պատժի երկու տեսակ կա ՝ կախված մեր օգտագործած արտակարգ իրավիճակից. Մի կողմից ՝ դրական պատիժ. մյուս կողմից ՝ բացասական:
Դրական պատիժ
Մենք խոսում ենք դրական պատժի մասին, երբ ամեն անգամ, երբ երեխան կատարում է այնպիսի վարք, որը ցանկանում ենք վերացնել, տհաճ կամ հակակշռող խթան ենք կիրառում:
Բացասական պատիժ
Ինչ վերաբերում է բացասական պատժին, ապա մենք ամեն անգամ երեխայի համար հաճելի խթան ենք հանում, երբ նա կատարում է այնպիսի վարք, որը մենք ուզում ենք վերացնել: Սրա շրջանակներում մենք գտնում ենք երկու տարբերակ. Ժամանակի սպառումը և պատասխանի արժեքը:
- Ընդմիջում. բաղկացած է որոշակի ժամանակով ախորժելի խթանիչը (սովորաբար գործողություն, ինչպիսին է մխիթարիչի հետ խաղալը) հետ կանչելը, որի ընթացքում մենք զրկում ենք երեխային հաճելի հաճույք ստանալու հնարավորությունից: Ավելի ուշ մենք կտեսնենք այս տեխնիկայի մի քանի խորը օրինակներ:
- Արձագանքի արժեքը. բաղկացած է երեխայի կողմից նախկինում ձեռք բերած ուժեղացուցիչի կորստից:
Պատիժ կիրառելու ուղեցույցներ
Այն պատիժը, որը մենք պատրաստվում ենք կիրառել, այնուամենայնիվ, չի կարող կիրառվել «վակուումում» և պետք է հետևի որոշ ուղեցույցների ՝ դրա արդյունավետությունը երաշխավորելու համար, ինչպես անմիջապես, այնպես էլ երկարաժամկետ:
Չնայած վիճելի է, լավ կիրառված պատիժը կարող է օգտակար լինել երեխայի համար, մանավանդ, եթե ուզում ենք սովորեցնել նրան, որ իր գործողությունները ոչ միշտ են հաճելի հետևանքներ, և եթե ուզում ենք դրանց մեջ որոշակի հուսախաբության և հանդուրժողականության վերահսկողություն ներարկել:
- Այն երբեք չպետք է լինի նվաստացուցիչ, անհամաչափ կամ ագրեսիվ և միշտ պետք է ունենա կրթական նպատակներ, որոնք երկարաժամկետ ծառայում են որպես երեխայի կյանքի ուսուցում:
- Տեսնենք, թե որոնք են ընդհանուր ցուցումները պատժի տեխնիկայից օգտվելու համար.
- Պատիժները չեն կարող չափազանց լինել և պետք է ուղիղ համեմատական լինեն վարքագծին (երբեք առանց սահմանները գերազանցելու): Այսինքն ՝ նրանք կունենան չափավոր ինտենսիվություն (ոչ շատ ուժեղ, ոչ էլ շատ թեթև)
- Պատիժները պետք է համաչափ լինեն երեխայի տարիքին և արարքի լրջությանը, որը մենք պատրաստվում ենք պատժել:
- Դրանք պետք է կախված լինեն այն վարքից, որը մենք ուզում ենք վերացնել և ժամանակին հարևան լինել: այսինքն ՝ մենք պետք է պատժենք երեխային վարվելակերպն իրականացնելուց անմիջապես հետո և տրամաբանական ձևով:
- Ավելի արդյունավետ է, եթե պատիժները հիմնենք ոչ թե նյութական իրերի (խաղալիքների) վրա, այլ իրենց հետաքրքրող գործողությունների վրա (օրինակ, մխիթարել նվագելիս):
- Նրանք պետք է հասկանալի լինեն երեխաների կողմից, որպեսզի նրանք անդրադառնան իրենց վարքին և այլևս չկրկնեն այն: Նպատակը պետք է լինի ցանկացած պահի `ուսուցումն արտացոլելու և խթանելու համար:
- Պատիժները միշտ պետք է կատարվեն: Այսինքն, եթե մենք ասում ենք, որ պատրաստվում ենք պատժել երեխային, մենք չենք կարող փոխզիջման գնալ դրա հետ:
- Պատիժը չի կարող տեղի տալ մրցանակին: Օրինակ, եթե մենք երեխային ուղարկենք իր սենյակ, քանի որ նա ինչ-որ բան սխալ է թույլ տվել, բայց այնտեղ համակարգիչ կամ խաղալիքներ ունի, նրան մեկուսացնելն անօգուտ կլինի:
Երիմյան Լիլիկ 